Mértola, malowniczo położona pomiędzy rzekami Guadiana i Oeiras, zwala z nóg, karmi zmysły i rozbudza wyobraźnię! Kiedy wyłoniła się zza zakrętu ze średniowiecznym zamkiem na szczyci, po prostu odebrało mi mowę. A to był dopiero początek atrakcji!
Mértola – magiczna osada nad rzeką
Ta starożytna osada rzeczna położna na ogromnej, stromej skale wygląda jak ze snu. Niewiarygodnie, trochę nierealnie. A jeżeli do tego obrazka dodamy imponujący most łączący ją z lądem … to przeniesiemy się w całkowicie baśniowy klimat.
Jest jeszcze rzeka Guadiana, od której właściwie powinnam zacząć opowieść. To ona bowiem zaprosiła na tutejsze ziemie pierwszych osadników i uczyniła z miasteczka łakomy kąsek strategiczny, handlowy oraz militarny.
Guadiana jako przyczyna wszystkiego, co wydarzyło się w Mertoli i nie tylko
Portugalczycy nazywają ją Wielką Rzeką Południa. Majestatyczna, życiodajna, czysta. Od wieków jest ostoją dzikiej przyrody i bogatym zbiorem ludzkich historii. Wyznacza bieg życia, rytm i tempo rozwoju tego, co z nią związane. Prezentuje się imponująco.
Jej początek bije w hiszpańksiej prowinjci La Mancha skąd, wijąc się poetycko, pokonuje długa i wymagającą trasę, by spocząć w chłodnych ramionach Oceanu Atlantyckeigo. Guadiana przemierza rozległe tereny Hiszpanii i południowej Portugalii zmuszając ich serca do bicia. Bywa, że ma nieprzewidywalny nurt. Przybiera najróżniejsze kształty. Raz rozlewa się szerokim łukiem, raz wąskim strumieniem, raz pełznie po lądzie, by po chwili zniknąć pod ziemią i tam kontynuować fragment swojej epickiej podróży.
Guadiana – Rzeka Matka
Atrakcja turystyczna w Alentejo
Mértola powstała nad brzegiem Guadiany wieki temu. Najstarsze archeologicznie udokumentowane ślady życia na jej terenach pochodzą z czasów neolitu. Miasteczko ma długą, bogatą i fascynująca historię tworzoną przez rozmaite wpływy kulturowe i obyczajowe.
Odtworzenia mapy dziejów Mértoli podjął się w latach 70 XX wieku portugalski archeolog: Estacio Veiga, który poświecił życie badaniu archeologicznych pozostałości na terenach Algarve i Alentejo. Jego wzmożone wysiłki i niezwykle skrupulatna praca pozwoliły nie tylko ustalić neolityczne początki osady, ale również zaowocowały wydaniem Karty Archeologicznej Algarve. A to skarbnica wiedzy naukowej i kulturalnej dla kolejnych pokoleń.
Pisarz, archeolog, fascynat przeszłości
Rozkwit Mértoli rozpoczął się za czasów panowania Rzymian – kiedy to nazywała się Mírtilis Júlia ( łac. Myrtilis/Mirtylis Iulia ). Pełniła ważną funkcję osady granicznej wraz z Forum Romanum (centrum ówczesnego, rzymskiego życia publicznego).
Cesarstwo Rzymskie pozostawiło w miasteczku liczne, cenne zabytki odkryte dzięki zaawansowanym pracom wykopaliskowym. Archeologom udało się wizualnie odtworzyć niesamowity wygląd rzymskiego baptysterium i innych sakralnych pomieszczeń bogato zdobionych freskami, mozaikami oraz posągami.
Takie wrażenie wywiera Mértola
Po upadku Cesarstwa Mértola dostała się pod władanie Wizygotów panujących na terenach Półwyspu Iberyjskiego od 418 do 711 n.e. Te wojownicze ludy pozostawiły w archeologiczne ślady w postaci kolumn i pilastrów odkrytych w baszcie tutejszego zamku oraz…całkiem pokaźny zasób imion i nazwisk do dziś funkcjonujących w językach romańskich.
Wykopaliska archeologiczne na dobre zaczęły się tu w latach 80-tych, zdjęcie Urzędu Miasta Mértola 
Pełen rozkwit osada osiągnęła za czasów rządów Maurów i to właśnie zabytki z tego okresu najliczniej wypełniają Mertolę nazywaną przez Arabów: Martulá. Miasto rozrasta się, zyskuje na sile i znaczeniu. Na miejscu rzymskiego Forum Romanum powstaje islamska dzielnica z arabskimi domami, ulicami i dziedzińcami. Tradycje i sztuka islamska są tu do dziś (w pewnym stopniu) kultywowane pod postacią odbywającego się co rok Festiwalu Islamskiego, a także dzięki wystawie sztuki islamskiej w Muzeum Mertola.
Festiwal Islamski, zdjęcie z Urzędu Miasta, Mértola
Tutejszy zamek, będący chlubą miasteczka, był nawet przez krótki okres XI wiek stolicą małego, niezależnego emiratu islamskiego: Taifa de Mértola. Do dziś jeden z arabskich władców, zatrzymany w czasie przez jednego z rzeźbiarzy, siedzi na koniu w pełnym, bojowym szyku z szablą w dłoni i dumnie spogląda z zamkowego wzgórza na podległe mu niegdyś okoliczne tereny.
Portugalski władca Sancho II zdobywa osadę w 1238 roku. Od tego czasu zaczyna w niej nieprzerwanie królować chrześcijaństwo. Na miejscu meczetu staje kościół. Nastają portugalskie rządy trwające po dziś dzień.
Igreja Matriz de Mértola 
Igreja Matriz de Mértola
Górnicze prosperity
Górnicze prosperity zmaterializowało się w formie złóż rudy, odkrytych pod koniec XIX wieku. W wyniku tego przełomowego odkrycia miasteczko zyskało kopalnię i szybki wzrost gospodarczy, który jednak zakończył się wraz z zanikiem górniczych poszukiwań.
Co warto zobaczyć w Mértoli?
- Zamek – Castelo de Mértola – sklasyfikowany jako pomnik narodowy. Jego powstanie oficjalnie umiejscawai się w czasach średniowiecznych.
- Kościół – Igreja Matriz de Mértola- powstały w XII wieku w wyniku przebudowy meczetu. Do dziś w jego wnętrzu zachowały się oryginalne fragmenty arabskiej architektury
- Trasa Dark Sky® – obejmuje możliwość obserwacji czystego, rozgwieżdżonego nieba
- Rejs statkiem – resj wycieczkowy po rzecze Guadiana
Co jeszcze warto wiedzieć o Mértoli?
- Miasto zostało kandydatem na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w Portugalii
- Jest częścią terytorium rezerwatu Darksky Alqueva® – ze względu na jakość nocnego nieba obszar ten jest certyfikowany jako cel turystyczny Starlight i jako pierwszy na świecie otrzymał ten certyfikat. Przy powiększeniu o 1279 km2 i gęstości zaludnienia 5 mieszkańców/km2, Mértola ma bardzo niski poziom zanieczyszczenia światłem. Tutaj można podziwiać nocne niebo w pełnej okazałości, zresztą taka niezwykła opcja spoglądania w gwiazdy jest możliwa przez większość roku, ponieważ Mértola ma średnio 286 pogodnych nocy bez obecności chmur.
Dla mnie miasteczko oznacza przede wszystkim bogate dziedzictwo kulturowe, a jego ciche, wąskie, brukowane uliczki z kolorowymi, zabytkowymi kamienicami to poezja, którą będę z rozmarzeniem czytać w pamięci.
Fragment utworu muzycznego należą do ich prawnych właścicieli i zostały wykorzystane wg prawa cytatu (art.29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych).
Ólafur Arnalds feat. Bonobo: Loom